نقش زن در قیام عاشورا

نقش زن در قیام عاشورا
پس از تجلى اسلام در جهان و احیاى حقوق از دست رفته زن در جامعه، زن هویت و اصالت‏خویش را باز یافت و با حفظ ارزش‏هاى دینى، در مسائل مهم اجتماعى - سیاسى شرکت جست و چه بسا، نام و حماسه بعضى از ایشان در تاریخ ماندگار گردید . از جمله حوادث عظیم در تاریخ اسلام و بلکه در تاریخ جهان، واقعه حزن‏انگیز و جانسوز کربلاست .
حماسه کربلا، یک رویکرد بزرگ سیاسى، اجتماعى و تربیتى است که اگر این حماسه را احیا کننده اسلام بدانیم، باید سهمى عظیم براى زنان در آن قائل گردیم; زیرا اگر نبودند زنان شجاع، با ایمان و پاکباخته در صحراى کربلا، رسالت عظیم حسینى ناتمام مى‏ماند .
چه بسیار دلاورى‏ها و جان فشانى‏ها که در این صحنه، از زنان بروز و ظهور یافت و تا ابدیت‏بر تارک تاریخ حک گردید .
و به همین دلیل است که علامه شهید مطهرى مى‏فرمایند: «تاریخ کربلا، یک حادثه و تاریخ مؤنث است، یعنى یک حادثه مذکر - مؤنث است . حادثه‏اى که مرد در آن نقش دارد، زن نقش دارد، ولى مرد در مدار خودش، و زن در مدار خودش .» (1)
آرى، این بانوان آگاه و معتقد، وظیفه دینى خویش را در قیام عاشورا، با حفظ هنجارهاى اسلامى، به بهترین وجه به انجام رسانیده و نشان دادند که یک زن مى‏تواند در بزرگترین و مهمترین حماسه انقلابى و دینى عصر خویش سهمى عظیم و افتخار آفرین داشته باشد، تا در آینده نیز زنانى مخلص و با ایمان تداوم دهنده حرکت ایشان در راه حفظ مبانى و ارزش‏هاى اسلامى باشند .
همراهى زنان با امام حسین ( علیه‏السلام)
آن گاه که ابا عبدالله الحسین ( علیه‏السلام)، عازم سفر جهت مبارزه با بى عدالتى‏ها گردید، در جمع یارانش، عده‏اى از زنان هاشمى و غیر هاشمى نیز حضور داشتند .
ایشان زنان دلیر و متهورى بودند که با ترسیم نیکویى از حیات، با گام‏هاى استوار و به رهبرى امام حسین ( علیه‏السلام) در مقابل بیدادگرى‏ها ایستادند و با درک عمیق از انقلاب حسینى، حماسه‏ها آفریدند . آنان با گذشت از لذائذ مادى و غلبه بر هواهاى نفسانى، به چنان درجه‏اى از ایمان و تعهد رسیده بودند، که لیاقت همراهى با امام حسین ( علیه السلام) و دفاع از حریم اسلام را پیدا کردند .
امام حسین ( علیه‏السلام)، براى این سفر زنانى را برگزیده بود که سخنورانى عالمه، شیر زنانى مؤمنه و خدمتگزارانى شایسته براى اسلام بودند .
امام حسین ( علیه‏السلام) بهتر از هر کسى آگاه بود که این بانوان بزرگ، کامل کننده رسالت عظما و عظیم وى خواهند بود . به همین جهت ایشان را با خود همراه ساخت .
البته عده دیگرى از زنان نیز گرچه در جمع همراهان امام نبودند، اما خدمات ارزنده‏اى را در جهت قیام اباعبدالله ( علیه‏السلام) انجام دادند . که در ذیل به برخى از آن‏ها اشاره مى‏نماییم:
1 - ماریه دختر سعد
وى از قبیله عبدالقیس و از شیعیان ساکن بصره بود . او در شرایط اختناق بصره، منزل خود را در اختیار شیعیان قرار داد تا محلى براى اجتماع ایشان، جهت مشورت پیرامون چگونگى پیوستن به امام حسین ( علیه‏السلام) باشد . (2)
از این انجمن، چند تن، چون «یزید بن نبیط‏» (3) و دو پسرش، عازم کربلا شدند و در قیام عاشوراى امام حسین ( علیه‏السلام) به شهادت رسیدند .
2 - طوعه
طوعه همان زنى بود که در شرایط وحشت زاى کوفه، به حمایت از مسلم پرداخت و او را در خانه خویش پناه داد و سیراب نمود . (4)
این اقدام طوعه در آن شرایط سخت، خود نوعى شجاعت و دلاورى بود; زیرا او با وجود این که پسرش از عمال ابن زیاد بود و در پى دریافت جایزه، حریصانه به دنبال مسلم گشت، او را پناه داد و خود را در معرض خطر انداخت .
3 - «دلهم‏» یا «دیلم‏»
«دلهم‏» همسر «زهیر بن قین‏» یکى از یاران فداکار امام در حماسه کربلا بود . او، همسرش را که از طرفداران عثمان بود، براى پیوستن به امام تشویق نمود، (5) و بدین ترتیب یاورى دیگر براى امام حسین ( علیه‏السلام)، به جمع کربلاییان پیوست .
اگر نبود هشدار «دلهم‏» ، زهیر توفیق نمى‏یافت‏با امام ( علیه‏السلام) آشنا شود و به شرف و عزت ابدى نائل گردد .
اینان نمونه‏هایى از زنان فداکار و از خود گذشته‏اى بودند که در دورانى که مردان در رکود و رخوت به سر مى‏بردند و منافع و امیال دنیوى را بر عقیده و ایمان مقدم مى‏داشتند، در حد توان خویش، امام حسین ( علیه‏السلام) را یارى نمودند .
نقش زن در روز عاشورا
نقش زنان در روز عاشورا را از چند منظر مى‏توان مورد بررسى قرار داد:
1 - پشتیبانى و حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام)
زنان کاروان حسینى، با بینشى ژرف، به حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام) پرداختند . ایشان چه قبل از شروع قیام و چه بعد از آن، حامیانى استوار و فداکار براى مولایشان بودند و این را با ترغیب مردانشان به مبارزه، با خطابه‏هاى شورانگیز و ... به اثبات رسانیدند .
2 - تشویق و ترغیب رزمندگان به مبارزه
در روز عاشورا، آن گاه که جنگى نابرابر میان سپاه دشمن و امام حسین ( علیه‏السلام) و یارانش در حال وقوع بود، زنان دلیر و پاکباز، با آگاهى از نتیجه ظاهرى جنگ، مردان خویش را به مبارزه علیه نابخردان و نامردمان ترغیب نمودند . آنان به چنان درجه‏اى از اعتقاد رسیده بودند که در برابر خدا، تسلیم محض بودند . اگر کمى دقت نماییم، مى‏بینیم که آنان مى‏توانستند دنیا را بر آخرت و عقاید خویش ترجیح داده و با اصرار از همسران خود بخواهند که از معرکه بگریزند . اما نه تنها این کار را نکردند، بلکه مشوق مردانشان براى مبارزه و حفظ اسلام بودند . تاریخ عاشورا نمونه‏هاى متعددى از این بزرگواران را به ما معرفى مى‏نماید:
یکى از این بانوان، «ام وهب‏» همسر عبدالله بن عمیر بود . وقتى که عبدالله قصد پیوستن به سپاه امام را داشت، همسرش نیز با او به کاروان امام پیوست . او در روز عاشورا، با تشویق همسرش به نبرد، به یارى او شتافت . و آن گاه که بر سر پیکر پاک همسرش حاضر گشت، توسط سپاه دشمن به شهادت رسید . او تنها زن شهید در میدان کربلا بود . (6)
«بحریه‏» مادر عمرو بن جناده، زن سلحشور دیگرى بود، که پس از شهادت همسرش در روز عاشورا، پسرش را به حمایت از امام و رفتن به میدان امر کرد . پس از شهادت پسر، دشمن سر بریده او را به سوى مادر پرتاب کرد، اما این شیر زن، با افتخار، سر فرزند را دوباره به سوى سپاه دشمن پرتاب نمود و گفت: ما چیزى را که در راه خدا داده‏ایم، باز پس نمى‏گیریم . (7)
3 - صبر و ایثار و مقاومت
بردبارى و ایثار زنان و مادران شهدا از جمله مسائل شگفت‏انگیز واقعه کربلاست . آنان به رهبرى زینب ( علیهاالسلام) از عزیزترین سرمایه‏هاى عمر خود، در راه عقیده و اندیشه‏هاى متعالى خویش گذشتند . مرگ برادران، در خون غلتیدن شوهران، و حتى شهادت فرزندان نتوانست، گام‏هاى ایشان را در راه هدفشان متزلزل سازد .
بعضى از آنان، در نهایت ادب و اخلاص، حتى براى گرفتن پیکر پاک شهدایشان از خیمه‏ها بیرون نمى‏آمدند و احساسات خود را مخفى کرده و صدا به گریه و شیون بلند نمى‏کردند، تا مبادا امام حسین ( علیه‏السلام) در مقابل آن‏ها شرمنده گردد .
هنگامى که امام ( علیه السلام)، پیکر پاک على اصغر را پشت‏خیام آورد تا دفن نماید، مادر على اصغر براى دفن او حاضر نشد . همین طور وقتى که پیکر بى جان على‏اکبر و قاسم را آوردند، مادران آن‏ها از خیمه بیرون نیامدند . حضرت زینب ( علیهاالسلام) نیز پس از شهادت دو فرزندش، بیرون نیامد تا امام ( علیه‏السلام) شرمنده نگردد . (8)
و این ایثارى ظریف و مقاومتى بى نظیر است که در روز عاشورا به نمایش گذاشته شد .
4 - شرکت مستقیم در نبرد
زنان در اکثر جنگ‏هاى صدر اسلام شرکت داشتند، اما نقش زنان در عاشورا نقشى متفاوت بود . جنگ نابرابر، احساسات عمیق زنان را برانگیخت و بعضى از آن‏ها، براى حمایت از امام حسین ( علیه‏السلام)، به صحنه نبرد آمدند و با تیرک خیمه که تنها سلاح آنان بود، به سوى دشمن هجوم بردند و تعدادى از سپاهیان کفر و نفاق را به هلاکت رساندند . بحریه مادر عمرو بن جناده (9) و ام وهب همسر عبدالله بن عمیر (10) از جمله این سلحشورانند .
5 - اطاعت از امام ( علیه‏السلام)
زنان، در قیام حسینى، انسان‏هایى کمال یافته، با هدف، مؤمن راستین و با اخلاص بودند که با تسلیم محض در برابر اوامر الهى و امامشان توانستند سرافراز از امتحان پروردگار بیرون آیند .
آن گاه که این بانوان بزرگ، به سوى دشمن حمله ور مى‏شدند، هیچ کس نمى‏توانست آنان را از مبارزه باز دارد . اما هنگامى که امام به ایشان فرمان بازگشت مى‏داد، بى هیچ سخنى به خیمه‏ها باز مى‏گشتند . این بانوان از موقعیت‏حساسى که امام در آن قرار داشت، با خبر بودند و به همین منظور، زمینه اضطراب و نگرانى امام را فراهم نمى‏کردند . و هرگز بر خلاف رضاى امام ( علیه‏السلام) حرکتى نمى‏کردند و سراسر وجودشان، آکنده از رضا و تسلیم بود .
6 - آرام کردن کودکان و تسلى آنان
وظیفه زنان، در روز عاشور، بسیار سنگین بود . آنان علاوه بر این که شاهد شهادت مردانشان بودند، بایستى کودکان تشنه و مضطرب را آرام مى‏ساختند تا مبادا صداى گریه آن‏ها، دیگر رزمندگان را دچار تزلزل کند . آن گاه که خیمه‏ها آتش گرفت و کودکان هراسان به بیابان گریختند، این زنان بودند که جگر گوشه‏هاى آل رسول را پیدا کردند، در آغوش کشیدند و آرام نمودند . و بدین ترتیب بود که کوه‏ها در مقابل استقامت زنان کربلایى، سر تعظیم فرو آوردند و صحراها در برابر وسعت وجودى ایشان احساس حقارت کردند .
________________________________________
1 - شهید مرتضى مطهرى، حماسه حسینى، ج 1، ص 289 .
2 - محمد بن جریر طبرى، تاریخ طبرى (تاریخ الامم و الملوک)، ج 5، ص 353; شیخ عباس قمى، منتهى الآمال، ص 532 .
3 - شیخ عباس قمى، منتهى الآمال، ص 532 .
4 - محمد بن جریر طبرى، همان، ص 373 .
5 - علامه سید محسن امین عاملى، امام حسن و امام حسین، ص 184 .
6 - احمد بن یحیى بلاذرى، انساب الاشراف، ج 3، ص 193; محمد بن جریر طبرى، همان، ص 437 .
7 - عبدالله ممقانى، تنقیح المقال فى علم الرجال، ج 3، ص 83; محمد بن جریر طبرى، همان، ص 353 .
8 - نقش زنان مسلمان در صدر اسلام، ص 26 .
9 - عبدالله ممقانى، همان .
10 - احمد بن یحیى بلاذرى، همان .